Sadomasochisme is een begrip dat vandaag de dag veel breder wordt begrepen en geaccepteerd dan een eeuw geleden, toen het nog vooral als een medische of psychologische afwijking werd gezien. Een sleutelwerk in de vroege studie van dit fenomeen is Sadismus und Masochismus (1902) van de Duitse arts en seksuoloog Albert Eulenburg. In dit boek, dat een mijlpaal vormt in de seksuologie, onderzoekt Eulenburg de concepten van sadisme en masochisme, bouwend op en kritiserend op de ideeën van zijn tijdgenoten en de literaire werken van Marquis de Sade en Leopold von Sacher-Masoch. In deze blog duiken we in Eulenburgs werk en vergelijken we zijn visie met die van de literaire en wetenschappelijke bronnen die hem inspireerden.

Albert Eulenburg en Sadismus und Masochismus

Albert Eulenburg (1840-1917) was een pionier in de vroege seksuologie, een veld dat in de late 19e en vroege 20e eeuw opkwam en probeerde menselijke seksualiteit systematisch te begrijpen. In Sadismus und Masochismus richt hij zich op algolagnie, de koppeling van pijn en seksueel genot, en splitst dit op in sadisme (actieve algolagnie, het toebrengen van pijn) en masochisme (passieve algolagnie, het ondergaan van pijn). Wat dit boek bijzonder maakt, is Eulenburgs poging om deze gedragingen niet alleen als pathologie te zien, maar ook als complexe uitingen van menselijke seksualiteit met fysiologische, psychologische en zelfs antropologische wortels.

Eulenburgs werk is geschreven in een academische stijl, gericht op artsen en psychiaters, maar het biedt nog steeds inzichten die relevant zijn voor de moderne BDSM-gemeenschap. Hij bespreekt casestudies, onderzoekt de evolutionaire en culturele oorsprong van sadomasochisme en bekritiseert de beperkte definities van zijn voorgangers. Laten we kijken hoe zijn visie verschilt van de literaire en wetenschappelijke bronnen die hij aanhaalt.

De Literaire Wortels: Marquis de Sade en Leopold von Sacher-Masoch

De termen sadisme en masochisme vinden hun oorsprong in de werken van twee controversiële schrijvers: Marquis de Sade (1740-1814) en Leopold von Sacher-Masoch (1836-1895). Hun literaire werken vormden de basis voor de concepten die later door seksuologen zoals Eulenburg werden geanalyseerd.

• Marquis de Sade: De Sade, een Franse aristocraat, is berucht om zijn expliciete werken zoals Justine en De 120 dagen van Sodom. Zijn verhalen draaien om macht, dominantie en het toebrengen van pijn voor seksueel genot. Voor De Sade was sadisme niet alleen een seksuele handeling, maar ook een filosofische uiting van absolute vrijheid en het verwerpen van morele conventies. Zijn visie is extreem en vaak gewelddadig, zonder de nadruk op wederzijdse instemming die in moderne BDSM-praktijken centraal staat.
• Leopold von Sacher-Masoch: De Oostenrijkse schrijver Sacher-Masoch, vooral bekend om Venus im Pelz (1870), beschrijft in zijn werk de dynamiek van onderwerping en vernedering. Zijn hoofdpersoon, Severin, zoekt genot in het onderwerpen aan een dominante vrouw, Wanda. In tegenstelling tot De Sade benadrukt Sacher-Masoch een meer emotionele en psychologische band tussen de dominante en onderdanige partij. Zijn visie op masochisme draait om overgave en verlangen, maar blijft geworteld in een romantische en persoonlijke context.

Eulenburg gebruikt deze literaire werken als startpunt, maar benadrukt dat sadisme en masochisme niet beperkt zijn tot de extreme of fictieve scenario’s van De Sade en Sacher-Masoch. Hij ziet deze gedragingen als bredere menselijke neigingen die in verschillende gradaties en vormen kunnen voorkomen, ook buiten de literaire overdrijving.

Krafft-Ebing: De Medische Lens

Een andere belangrijke invloed op Eulenburg is Richard von Krafft-Ebing, wiens werk Psychopathia Sexualis (1886) de termen sadisme en masochisme voor het eerst in een medische context introduceerde. Krafft-Ebing zag deze gedragingen echter voornamelijk als pathologische afwijkingen, vaak gekoppeld aan mentale stoornissen of morele degeneratie. Zijn definities waren nauw en gericht op extreme gedragingen, meestal bij mannen, en hij benadrukte de abnormaliteit van sadomasochistische verlangens.

Eulenburg bekritiseert Krafft-Ebing omdat zijn definities te beperkt zijn. Hij pleit voor een inclusievere benadering, die ook vrouwen en mildere vormen van sadomasochisme omvat. Waar Krafft-Ebing sadisme en masochisme vooral als ziekelijk zag, suggereert Eulenburg dat deze neigingen deel kunnen uitmaken van normale menselijke seksualiteit, afhankelijk van de context en intensiteit. Dit maakt Eulenburgs werk verrassend modern, omdat het een stap zet richting het erkennen van de diversiteit van seksuele expressie – een idee dat vandaag de dag resoneert in de BDSM-gemeenschap, waar instemming, veiligheid en wederzijds respect centraal staan.

Wat Maakt Eulenburgs Werk Relevant voor Vandaag?

Voor de moderne BDSM-gemeenschap biedt Sadismus und Masochismus een fascinerende blik op hoe sadomasochisme meer dan een eeuw geleden werd begrepen. Eulenburgs bredere en genuanceerde benadering contrasteert met de sensatiezucht van De Sade, de romantische overgave van Sacher-Masoch en de pathologiserende blik van Krafft-Ebing. Zijn werk markeert een overgang van sadomasochisme als louter literair of medisch concept naar een breder menselijk fenomeen.

Voor BDSM-beoefenaars kan Eulenburgs boek inspireren om na te denken over de historische wortels van hun levensstijl. Het herinnert ons eraan dat de dynamieken van macht, pijn en genot al eeuwenlang worden onderzocht, zowel in fictie als in wetenschap. Tegelijkertijd onderstreept het de vooruitgang die we hebben gemaakt: waar sadomasochisme ooit werd gezien als een afwijking, is het nu een erkende vorm van consensuele expressie binnen een veilige en respectvolle context.

Conclusie

Albert Eulenburgs Sadismus und Masochismus is meer dan een historisch document; het is een brug tussen de literaire verbeelding van De Sade en Sacher-Masoch, de medische analyse van Krafft-Ebing en de moderne opvattingen over BDSM. Door sadisme en masochisme te onderzoeken als complexe, multidimensionale fenomenen, biedt Eulenburg een verrassend vooruitstrevende kijk die nog steeds relevant is. Voor wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van BDSM, is dit boek een waardevolle bron om te begrijpen hoe de concepten die we vandaag omarmen, hun weg vonden in de wetenschap en de samenleving.

Bronnen
Art Vintagique
Brandeis University
The Art and Popular Culture Encyclopedia
Psychologie Guide
Focus
Psyhygiene
Sadomasochismus in der Literatur und seine Wurzeln in der frühen Sexualwissenschaft